Zachowek to instytucja prawa spadkowego, której celem jest zabezpieczenie bliskich członków rodziny w przypadku, gdy ten w testamencie pominął ich w dziedziczeniu lub przekazał swoje dobra za życia na rzecz jednej osoby.
Zgodnie z art. 991 Kodeksu cywilnego, do uprawnionych do zachowku są zstępni (dzieci, wnuki), małżonek oraz rodzice zmarłego, a jego wysokość odpowiadałaby udziałowi, który przysługiwałby im według dziedziczenia ustawowego, albo 2/3 tego udziału, jeśli uprawniony jest małoletni lub trwale niezdolny do pracy.
Istnieje jednak kilka sposobów uniknięcia obowiązku zapłaty zachowku po przekazaniu majątku za życia. Umowa dożywocia, regulowana art. 908-916 Kodeksu cywilnego, pozwala na przekazanie nieruchomości w zamian za dożywotnie utrzymanie.
Zgodnie z umową, osoba przyjmująca dom lub mieszkanie zobowiazuje się do zapewnienia dożywotniego utrzymania darczyńcy, które może obejmować wyżywienie, ubrania, opiekę w chorobie i organizację pogrzebu. Po śmierci spadkodawcy, nieruchomość przekazana w zamian za utrzymanie pozostaje własnością osoby, która wypełniła zobowiązanie.
W praktyce oznacza to, że nieruchomość nie podlega podziałowi między spadkobierców. Umowa dożywocia jest odpłatna i wzajemna, co wyklucza konieczność wypłaty zachowku pozostałym spadkobiercom przez osobę, która nabyła nieruchomość na mocy tej umowy.
Dzięki temu rozwiązaniu beneficjent umowy jest chroniony, a obowiązek zapewnienia dożywotniego utrzymania zbywcy wygasa w momencie jego śmierci.
Wydziedziczenie, opisane w art. 1008 Kodeksu cywilnego, to sposób na wykluczenie danej osoby ze spadku. Może ono nastąpić tylko w testamencie i jedynie w określonych przypadkach, takich jak uporczywe postępowanie wbrew woli spadkodawcy, popełnienie przeciwko niemu przestępstwa lub rażące go zachowanie.
Ważne jest, aby w testamencie precyzyjnie i jasno opisać przyczynę wydziedziczenia, inaczej może ono zostać uznane za nieważne. Ponadto, spadkodawca nie może przebaczyć osobie wydziedziczonej, ponieważ przebaczenie niweczy skutki wydziedziczenia.
Jeśli powody wydziedziczenia nie są prawidłowo udokumentowane lub testament jest wadliwy, uprawniony może mimo wszystko ubiegać się o zachowek.
Zrzeczenie się dziedziczenia, zgodnie z art. 1048 Kodeksu cywilnego, to umowa między przyszłym spadkodawcą a spadkobiercą ustawowym, w której spadkobierca dobrowolnie zrzeka się dziedziczenia. Umowa ta musi być zawarta w formie aktu notarialnego i obejmuje również zstępnych zrzekającego się, chyba że strony postanowią inaczej.
Dzięki temu rozwiązaniu oraz jego zstępni są traktowani jakby nie istnieli, co wyklucza ich z kręgu spadkobierców ustawowych i eliminuje obowiązek zapłaty zachowku.
Strony muszą być świadome, że zrzeczenie się dziedziczenia jest nieodwołalne – po podpisaniu umowy nie ma możliwości cofnięcia się. Dlatego ważne jest, aby decyzja o zrzeczeniu się była dobrze przemyślana i skonsultowana z prawnikiem.